Nieustannie mnie to zaskakuje, że kiedy zgłasza się pacjent z przeziębieniem lub grypą, to prawie zawsze mówi, że zastosował już którychś z preparatów „na przeziębienie i grypę”.
Wiem również, że większość osób nie zdaje sobie sprawy z tego, „leki na przeziębienie i grypę” najczęściej są preparatami złożonymi, czyli w jednej pastylce mają „zapakowanych” kilka substancji.
Co najważniejsze, żaden z nich nie zabija nie skraca czasu trwania przeziębienia wirusów odpowiedzialnych za katar czy kaszel.
Ba… nawet kwestionowana (1) jest ich skuteczność w walce z objawami przeziębienia/grypy/ dorzućmy jeszcze zakażenie Sars Cov2, które obecnie często manifestuje się po prostu jak przeziębienie.
Za to… bezdyskusyjne jest istnienie objawów ubocznych.
Leki na przeziębienie i grypę to istna żyła złota.
Tylko w tym roku Polacy wydadzą na nie 662,20 mln euro.
Szacuje się, że rynek będzie rósł rocznie o 6,47% (2)
.
Szkoda tylko, że najczęściej to pieniądze wyrzucone w błoto. A czasem nawet gorzej… zysk dla zdrowia i samopoczucia prawie żaden a ryzyko działań niepożądanych spore…
.
Ciekawe badanie polskich naukowców z Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego ukazało się w październiku 2021 (3).
W sumie, to było takie śledztwo, dotyczące tego, z czym wychodzą z aptek (akurat chodziło o Łódź) klienci, których dopadły objawy przeziębienia lub przyszli do apteki kupić coś, żeby pomóc bliskim znajdującym się w takiej sytuacji.
Zdecydowana większość farmaceutów (prawie 9 na 10) polecała leki zawierające kombinację paracetamolu z dodatkowymi lekami.
Paracetamol ma udowodnioną krótkotrwałą skuteczność w łagodzeniu bólu głowy, ale nie ma wpływu na ból gardła ani kaszel (4). Obniża gorączkę. Tutaj przypomnijmy jednak, że gorączka jest odruchem obronnym naszego organizmu i pomaga szybciej wyzdrowieć (5-7).
Nie ma co z nią zawsze walczyć. Jeśli nie jesteśmy wyniszczeni, obciążeni ciężkimi chorobami przewlekłymi, temp do 386 stopni C. nam nie zaszkodzi.
.
Obniżanie gorączki u dorosłych zarażonych wirusem grypy typu A (30) wydłuża czas choroby, to samo wykazano w przypadku zarażenia rinowirusem odpowiedzialnego za ok.50% przeziębień (8). Choć pewnie, jeśli czujemy się beznadziejnie, nie ma co się męczyć.
.
Co trzeci pacjent wychodził z apteki ściskając w dłoni preparat inozyny (inozyna pranobeks), sprzedawany pod nazwą GROPRINOSIN, ELOPPRINE, NEOSINE.
Preparaty z tym lekiem można nabyć w formie tabletek, kropli i syropu. Do koloru , do wyboru, co kto lubi.
.
Niestety, nie ma dowodów (bo hasła marketingowe się tu nie liczą) na to że, w ogóle wpływają na przebieg przeziębienia.
Substancja była badana od czterdziestu lat (9). I mimo to nie udało się znaleźć dowodów na to, że pomaga szybciej uporać się z przeziębieniem czy grypą lub chociaż zmniejsza dolegliwości w tym czasie.
Najwięcej artykułów ukazało się na ten temat w latach 80-tych i wczesnych 90-tych w literaturze rosyjskojęzycznej.
Kilka lat temu (10) dość głośne było badanie czeskich naukowców. W nim również nie udało się wykazać by inozyna była bardziej skuteczna niż placebo skuteczna w skracaniu czasu przeziębienia. Nawet pomimo tego, że badanie było nie tylko sponsorowane przez producenta takiego leku ale i naukowcy je przeprowadzający, pracowali dla Ewopharmy, firmy sprzedającej preparat zawierający inozynę pranobeks.
Jedyne na co mamy dowody to za to potrafi wyprodukować „piękne” wysypki polekowe i niekiedy bóle brzucha.
Co z tego, że nie działa. Wytyczne Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków (NPOA) nie zalecają stosowania takich preparatów zawierających pranobeks inozyny, ze względu na brak danych naukowych potwierdzających ich skuteczność.
I tak się sprzedaje. Globalna wielkość rynku inozyny pranobeksu wyceniona na 201,8 mln USD.
.
Przeziębienie to ostra, samoograniczająca się choroba wirusowa. Obejmuje nos, zatoki (tak!) , gardło i krtań. Daje ból gardła, katar, wyciek z nosa, kaszel i beznadziejne samopoczucie.
Objawy zwykle osiągają szczyt po 1-3 dniach i trwają 7-10 dni.
Najważniejsze jest to że w zdecydowanej większości przypadków wyzdrowiejemy, nawet 😉pomimo zastosowanego leczenia (11-16).
.
Niektóre składniki w lekach „na przeziębienie i grypę” nie mają udowodnionej skuteczności jak np. FENIRAMINA obecna w FERVEXIE, TERAFLU, EXTRAGRIPIE, inne mogą mieć poważne działania uboczne, jak np. pseudoefedryna, fenylefryna (Gripex, Teraflu Maxgrip i wiele innych)
.
FENIRAMINA (w FERVEXIE, TERAFLU, EXTRAGRIPIE)
Należy do „starych” leków przeciwhistaminowych=przeciwalergicznym (I generacji) .
Ich skuteczność w łagodzeniu objawów przeziębienia czy grypy nie różni się od placebo (17-22).
.
Leki z tej grupy zaczęły być zalecane w przeziębieniu w czasach kiedy jeszcze wierzono że powód kataru załzawionych oczu czy zatkanego nosa w przypadku alergii i przeziębienia jest ten sam. W sumie, dobrze ktoś kombinował. Objawy przeziębienia są podobne do alergii (łzawienie, zatkany nos, wodnisty katar). Jednak, badania zweryfikowały ten pomysł, hipoteza upadła, mimo to, lek pozostał.
Dzisiaj jesteśmy już mądrzejsi i wiemy że mechanizmy stojące za objawami, które daje przeziębienie i alergia są inne. i że leki przeciwhistaminowe (= przeciwalergiczne) nie są skuteczne w łagodzeniu objawów przeziębienia (1,22)
Za to niosą ze sobą pewne ryzyko.
Feniramina w dużym stopniu przenika do mózgu, powodując senność, utrudnia skupienie się, osłabia refleks i może zaburzać ostrość widzenia, zdolność do oceny odległości. Czyli, lekach „na przeziębienie” zawierających feniraminę , nie powinno się wsiadać za kółko (23-27).
Dodatkowo, feniramina może dawać suchość w jamie ustnej, zatrzymanie moczu, i zwiększony apetyt.
Zmniejsza ilość wydzieliny w drogach oddechowych.
Byłoby to dobre, gdyby nie było efektem jej zagęszczenia (28). Zagęszczonej wydzieliny trudniej się pozbyć i może to sprzyjać rozwojowi zakażeń bakteryjnych.
Czyli… w tym wypadku, NIE jest prawdziwe stwierdzenie : „nie zaszkodzi, ale może pomóc”, którym kierujemy się czasami w medycynie i w życiu, lecz prawdziwe jest inne: „nie pomoże, a może zaszkodzić”.
.
Kolejne dwa składniki częste w preparatach na przeziębienie i grypę to:
FENYLEFRYNA
oraz
PSEUDOEFEDRYNA
(Sudafed, Acatar Zatoki, Ibuprofen Zatoki, Ibum Zatoki, Nurofen Zatoki, Metafen Zatoki, Metafen Extra Grip, Cirrus, Gripolek, Gripblocker, Gripex, Gripostop, Tabcin)
Należą do SYMPATYKOMIMETYKÓW.
A cóż to znaczy? Że, poza nosem, pobudzają cały współczulny układ nerwowy. Manifestuje się to m.in. zwężeniem naczyń krwionośnych.
.
Plus jest taki, że dzięki temu zwężają naczynia krwionośne błony śluzowej zatok przynosowych, oraz trąbki słuchowej i nosa, zmniejsza się ilość wydzieliny, przekrwienie, obrzęk błony śluzowej górnych dróg oddechowych, łatwiej jest oddychać.
.
Zazwyczaj, wcale nie są szkodliwe (29).
.
Jednak nie zawsze, ponieważ wpływ ich nie ogranicza się tylko do nosa – zwężają naczynia krwionośne w obrębie całego organizmu, wpływają na układ sercowo-naczyniowy, moczowy, ośrodkowy układ nerwowy i hormonalny (30,31).
I to może rodzić problemy
Opisywano przypadki ostrego niedokrwiennego zapalenia jelita grubego po preparatach przeciwko przeziębieniu, wzrost ciśnienia krwi i szybkości akcji serca, zawały serca, hiperglikemie, udary mózgu, przełom tarczycowy u chorych na nadczynność tarczycy, stany padaczkowe u osób z zaburzeniami neurologicznymi (32-45).
.
Mniej powszechnymi działaniami niepożądanymi są reakcje skórne –różne wysypki, w tym zespół pawiana, objawiający się klinicznie wysypką głównie na pośladkach i w większych fałdach skóry (46-49).
Nikt nie może przewidzieć, jak pacjent zareaguje (50). Działania niepożądane mogą wystąpić zarówno po pojedynczej dawce lub po dłuższym (5 dni) leczeniu, niezależnie od dawki, stanu naczyń i wieku. Poziom tych leków we krwi i reakcja na nie zależy od genów (51-53).
.
Paracetamol może znacząco zwiększać poziom fenylefryny we krwi (54). A takie połączenie jest częste w lekach tego typu.
.
Jakiś czas temu opublikowano metaanalizę 24 badań (55). Pseudoefedryna przyjęta w „tabletkach na przeziębienie” powodowała najczęściej niewielkie zwiększenie ciśnienia skurczowego i częstości akcji serca. Jednak 3% pacjentów doświadczyło ekstremalnego zwiększenia ciśnienia skurczowego. Autorzy, komentując wyniki, stwierdzili: „Badanie to miało kilka ograniczeń. Po pierwsze, badana populacja zawierała niewystarczającą liczbę starszych pacjentów , by móc wyciągnąć wnioski na temat skutków stosowania przez nich peudoefedryny . Ponadto, w wynikach każdego z tych 24 badań podawano tylko ŚREDNI wzrost ciśnienia tętniczego i akcji serca. Średnie wyniki mogą maskować skrajne reakcje. Jeśli u 40 osób ciśnienie po leku się nie zmieni, lub wzrośnie tylko o 1 lub 2 mm Hg, a u czterdziestej pierwszej , nastąpi wzrost o 30 mm Hg, to wciąż uzyskujemy średnią odpowiedź równą 1 do 2 mm Hg”.
Krótko mówiąc, to trochę tak, jak byśmy badali dwie grupy ludzi, z których pierwsza je kapustę , a druga mięso i byśmy wyciągnęli wniosek, że przeciętna osoba w naszym badaniu spożywała gołąbki.
.
U niektórych osób, np. chorujących na cukrzycę , dochodzi niekiedy do uszkodzenia nerwów regulujących ciśnienie krwi, o czym pacjenci najczęściej nie mają pojęcia.
Jakiś czas temu w naukowcy z Uniwersytetu Vanderbilt opisali w Circulation (56), że ciśnienie skurczowe krwi znacząco rosło u takich pacjentów o 12 do 32 mm Hg po małej dawce pseudoefedryny.
Jednak, jeśli wypili 2 szklanki wody ( 500ml), ciśnienie rosło aż o 43-61 mm Hg.
Wnioski naukowców były następujące: „Niektóre osoby mogą reagować na normalne dawki pseudoefedryny niebezpiecznym wzrostem ciśnienia krwi, a nawet udarem mózgu. Większe ryzyko może dotyczyć osób z wysokim ciśnieniem krwi, po udarze mózgu i chorujących na cukrzycę” . Profesor Biaggioni , szef zespołu, który przeprowadzał to badanie stwierdził: „Przeziębienie sprawia, że czujemy się fatalnie, ale nikt nie jeszcze nie umarł z powodu zatkanego nosa.”
.
W przypadku przeziębienia, bezpieczniej zastosować sympatykomimetyki działające miejscowo (krople, spray) Krótkotrwale, 3–4 dni, chyba, że laryngolog zadecydował inaczej.
.
Izotoniczna sól morska rozpylana do nosa zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa, katar, poprawia jakość snu, bez żadnych działań niepożądanych (22,57).
.
Miód
Analiza 14 badań klinicznych wykazała, że miód był skuteczny w zmniejszaniu częstotliwości i nasilenia kaszlu. Dwa z badań wykazały, że objawy utrzymywały się o 1-2 dni krócej u osób leczonych miodem (58).
Dekstrometorfan to lek przeciwkaszlowy ( np. zawiera go Gripex, Grypolek, Gripostop). Badania pokazały, że może być niewielka lub żadna różnica między działaniem miodu i dekstrometorfanu na wszystkie nasilenie kaszlu (59-61).
.
Absolutnie nie antybiotyk w przeziębieniu!
Przeziębienie to choroba spowodowana przez wirusy. Antybiotyk na wirusy nie działają. Nic a nic. Nawet jeśli byśmy bardzo chcieli, że tak jest.
Jeżeli ktoś ma infekcję wirusową (jak przeziębienie) i damy mu antybiotyk to nie dość że nie przyczynimy się do szybszego wyzdrowienia, to jeszcze możemy zafundować poważne skutki uboczne związane z antybiotykoterapię.
Nie pomożemy a możemy zaszkodzić.
Antybiotyki mogą spowodować biegunkę, uczulenia, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, zaburzenie w składzie mikrobioty itd.
Bez sensu niepotrzebnie po nie sięgać.
.
Nie dysponujemy lekami, które działały przyczynowo na wirusy powodujące przeziębienie. Jest to choroba, która sama minie po 7-10 dniach. Najważniejsze żeby w czasie, kiedy nas dopadła, odpoczywać, wysypiać się, nie stresować. Wtedy układ odpornościowy sobie z nią świetnie sam poradzi.
.
Inaczej jest w przypadku grypy. Niekiedy przebiega ciężko.
.
Ważne żeby wiedzieć, że dysponujemy lekiem na receptę- oseltamiwirem (sprzedawany pod nazwą Tamiflu, Ebilfumin, Oseltamivir, Tamivil), który jednak najlepiej podać do 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów grypy
W badaniach potwierdzono skuteczność w skracaniu czasu trwania grypy (o ok. 1–1,5 dnia) i zmniejszaniu liczby powikłań, też śmiertelności (62-64).
.
Przeziębienie może być wywołane przez ponad 200 wirusów. Wirusy te mogą spowodować naprawdę podłe samopoczucie, ale dobrą wiadomością jest to, że rzadko powodują poważne choroby.
To prawda. Nieleczone przeziębienie trwa tydzień, leczone 7 dni.
A sięgając po jakikolwiek lek warto rozważyć bilans zysków i ewentualnych strat.
.
Żródła
1. Smith S., Schroeder K., Fahey T. Over-the-counter (OTC) medications for acute cough in children and adults in community settings. Cochrane Database Syst Rev. 2014; 11: CD001831
2. CAGR 2021-2025
3. Pietrusiewicz, M., Kopa-Stojak, P.N. & Pawliczak, R. Pharmacist’s recommendations of over-the-counter treatments for the common cold – analysis of prospective cases in Poland. BMC Fam Pract 22, 216 (2021).
4. Li S, Yue J, Dong BR, Yang M, Lin X, Wu T. Acetaminophen (paracetamol) for the common cold in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2013.
5. Population-level effects of suppressing fever D. J. D. Earn, P. W. Andrews, B. M. Bolker. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. Jan 2014, Vol. 281: 20132570-20132570
6. Carl I. Schulman, Nicholas Namias, James Doherty, Ronald J. Manning, Pamela Li, Ahmed Elhaddad, David Lasko, Jose Amortegui, Christopher J. Dy, Lucie Dlugasch, Gio Baracco, and Stephen M. Cohn. ). „The effect of antipyretic therapy upon outcomes in critically ill patients: a randomized, prospective study Surgical Infections. Winter 2005, 6(4): 369-375.
7. Soszyński, D (2003). „The pathogenesis and the adaptive value of fever”. Postepy higieny i medycyny doswiadczalnej 57 (5): 531–54. PMID 14737969.
8. Graham NM, Burrell CJ, Douglas RM, Debelle P, Davies L. Adverse effects of aspirin, acetaminophen, and ibuprofen on immune function, viral shedding, and clinical status in rhinovirus-infected volunteers. J. Infect. Dis. 162(6), 1277–1282(1990).
9. Lasek W, Janyst M, Wolny R, et al. Immunomodulatory effects of inosine pranobex on cytokine production by human lymphocytes. Acta Pharm 2015;65(2):171-80.
10. Beran J, Šalapová E, Špajdel M; Isoprinosine Study (EWO ISO-2014/1) Team. Inosine pranobex is safe and effective for the treatment of subjects with confirmed acute respiratory viral infections: analysis and subgroup analysis from a Phase 4, randomised, placebo-controlled, double-blind study. BMC Infect Dis. 2016 Nov 7;16(1):648.
11. Heikkinen T, Järvinen A. The common cold. Lancet 2003;361:51–9
12. Lessler J, Reich NG, Brookmeyer R, et al. Incubation periods of acute respiratory viral infections: a systematic review. Lancet Infect Dis 2009;9:291–300
13. Lober B. The common cold. J Gen Intern Med 1996;11:229–36
14. Arruda E, Pitkäranta A, Witek TJ, Jr, et al. Frequency and natural history of rhinovirus infections in adults during autumn. J Clin Microbiol 1997;35:2864–8
15. Leder K, Sinclair MI, Mitakakis TZ, et al. A community-based study of respiratory episodes in Melbourne, Australia. Aust N Z J Public Health 2003;27:399–404
16. Monto AS, Sullivan KM. Acute respiratory illness in the community. Frequency of illness and the agents involved. Epidemiol Infect 1993;110:145–60
17. Intranasally and orally administered antihistamine treatment of experimental rhinivirus colds. Gaffey , Gwaltney , Sastre A, et al. Am Rev Respir Dis 1987; 136: 556-60.
18. Effectivness of antihistamines in the symptomatic management of the common cold. Howard JC Jr, Kantner TR, Lilienfield LS, et al. JAMA 1979; 242: 2414-17
19. The effectiveness of antihistamines in reducing the severity of runny nose and sneezing: a meta-analysis. D’Agostino RB Sr, Weintraub M, Russell HK, et al. Clin Pharmacol Ther 1998; 64: 579-96.
20. Antihistamines for the common cold. Sutter AI, Lemiengre M, Campbell H, et al. Cochrane Database Syst Rev 2003;(3): CD001267.
21. Antihistamines for the common cold (review) A.I.M. De Sutter, M. Lemiengre, H. Campbell, . MackinnonThe Cochrane Library, Issue 3, 2003. Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd.,
22. DeGeorge KC, Ring DJ, Dalrymple SN. Treatment of the Common Cold. Am Fam Physician. 2019 Sep 1;100(5):281-289. PMID: 31478634.
23. De Sutter AI, Lemiengre M, Campbell H. WITHDRAWN: Antihistamines for the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2009 Oct 7;(4):CD001267.
24. Zawisza E. Dobre i złe leki antyhistaminowe. Alergia. 2009, 3: 25-27
25. Woroń, Porębski, Dymura . Leki przeciwhistaminowe a prowadzenie pojazdów „TERAPIA” nr 5 (257), MAJ 2011, Strona 7-10
26. Woroń J. ZA . Engelman H.M., Douglas J.N.: Sleep, driving and the workplace. Clinical Medicine 2005, 5: 113–117
27. Antihistamines and driving ability: evidence from on-the-road driving studies during normal traffic. Verster JC, Volkerts ER. Ann Allergy Asthma Immunol. 2004 Mar;92(3):294-303;
28. Simons FE. Non-cardiac adverse effects of antihistamines (H1-receptor antagonists) Clin Exp Allergy. 1999;29 Suppl 3:125-32.:125–132.
29. Grimaldi-Bensouda L, Begaud B, Benichou J, et al. Decongestant use and the risk of myocardial infarction and stroke: a case-crossover study. Sci Rep. 2021;11(1):4160. Published 2021 Feb 18. doi:10.1038/s41598-021-83718-8
30. Johnson DA, Hricik JG. The pharmacology of α-adrenergic decongestants. Pharmacotherapy. 1993;13:110S–115S.
31. Hamilton RS, Sharieff G. Phenylpropanolamine-associated intracranial hemorrhage in an infant. Am J Emerg Med. 2000;8:343–345.
32. Aziz M., Pervez A., Fatima R., Bansal A. Case Report Pseudoephedrine Induced Ischemic Colitis: A Case Report and Review of Literature. Case Rep. Gastrointest. Med. 2018;2018
33. Ischemic colitis associated with pseudoephedrine: four cases. Dowd J, Bailey D, Moussa K, Nair S, Doyle R, Culpepper-Morgan JA. Am J Gastroenterol. 1999;94:2430–2434
34. Acute ischaemic colitis associated with oral phenylephrine decongestant use. Ward PW, Shaneyfelt TM, Roan RM. BMJ Case Rep. 2014 Jun 3;2014. pii: bcr2013202518.
35. Probable Ischemic Colitis Caused by Pseudoephedrine with Tramadol as a Possible Contributing Factor Amelia A Traino Ann Pharmacother December 2004 vol. 38 no. 12 2068-2070 doi: 10.1345/aph.1E011
36. Cantu C, Arrauz A, Murillo-Bonilla LM, Lopez M, Barinagarrementeria F. Stroke associated with sympathomimetics contained in over-the-counter cough and cold drugs. Stroke. 2003;34:1667–1673.
37. Haller CA, Benowitz NL. Adverse cardiovascular and central nervous system events associated with dietary supplements containing ephedra alkaloids. N Engl J Med. 2000;343:1833–1838.
38. Tark BE, Messe SR, Balucani C, Levine SR. Intracerebral hemorrhage associated with oral phenylephrine use: a case report and review of the literature. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2014;23(9):2296-2300.
39. Case report: pseudoephedrine-associated thyroid storm: thyroid hormone-catecholamine interactions. Wilson BE, Hobbs WN. Am J Med Sci. 1993 Nov;306(5):317-9.
40. Acute myocardial infarction after over-the-counter use of pseudoephedrine Alex F. Manini, Christopher Kabrhel, Todd W. Thomsen, Ann Emerg Med. Nov. 23, 2004
41. Pawlaczyk M., Korzeniowska K., Jabłecka A. Safety and efficacy of pseudoephedrine. Farm. WSP. 2017;10:67–71.
42. Salerno S.M., Jackson J.L., Berbano E.P. Effect of oral pseudoephedrine on blood pressure and heart rate. Arch. Intern. Med. 2009;6:1686–1694.
43. Serhat A., Metehan O. Acute coronary syndrome presenting after pseudoephedrine use and regression with beta-blocker therapy. Can. J. Cardiol. 2008;24:e86–e88.
44. Celic A. ST elevation myocardial infarction presenting after use of pseudoephedrine. Cardiovasc. Toxicol. 2009;9:103–104.
45. Bharatula A., New P.W. Cough mixture dependence and stroke: Implications for pseudoephedrine regulation. Med. J. Aust. 2011;194:427.
46. Ozkaya E, Elinç-Aslan MS. Pseudoephedrine may cause „pigmenting” fixed drug eruption. Dermatitis. 2011 May;22(3):E7-9. PMID: 21569741.
47. Vidal C, Prieto A, Pérez-Carral C, Armisén M. Nonpigmenting fixed drug eruption due to pseudoephedrine. Ann Allergy Asthma Immunol. 1998 Apr;80(4):309-10. doi: 10.1016/S1081-1206(10)62974-2. PMID: 9564979.
48. Bellini V, Bianchi L, Hansel K, Finocchi R, Stingeni L. Bullous nonpigmenting multifocal fixed drug eruption due to pseudoephedrine in a combination drug: clinical and diagnostic observations. J Allergy Clin Immunol Pract. 2016 May-Jun;4(3):542-4.
49. Munafò A, Frara S, Perico N, Di Mauro R, Cortinovis M, Burgaletto C, Cantarella G, Remuzzi G, Giustina A, Bernardini R. In search of an ideal drug for safer treatment of obesity: The false promise of pseudoephedrine. Rev Endocr Metab Disord. 2021 May 4.
50. Drug-Induced Hypertension Darrell Hulisz, RPh, PharmD, Melissa Lagzdins, US Pharmacist. 2008;33(9):HS11-HS20.
51. Głowacka K, Wiela-Hojeńska A. Pseudoephedrine-Benefits and Risks. Int J Mol Sci. 2021;22(10):5146. Published 2021 May 13.
52. Hatton RC, Hendeles L. Over-the-Counter Oral Phenylephrine: A Placebo for Nasal Congestion. J Allergy Clin Immunol Pract. 2015 Sep-Oct;3(5):709-10. doi: 10.1016/j.jaip.2015.06.014. PMID: 26362551.
53. Meltzer E.O., Ratner P.H., McGraw T. Oral phenylephrine HCl for nasal congestion in seasonal allergic rhinitis: a randomized, open-label, placebo-controlled study. J Allergy Clin Immunol Pract. 2015; 3: 702-708
54. Atkinson H, Anderson B. Increased Phenylephrine Plasma Levels with Administration of Acetaminophen. N Engl J Med. 2014;370:1171–1172.
55. Salerno S.M., Jackson J.L., Berbano E.P. Effect of oral pseudoephedrine on blood pressure and heart rate. Arch. Intern. Med. 2009;6:1686–1694.
56. Water potentiates the pressor effect of ephedra alkaloids. Jordan J, Shannon JR, Diedrich A, Black B, Robertson D, Biaggioni I. Circulation. 2004 Apr 20;109(15):1823-5. Epub 2004 Apr 5.
57. Jiang M, Chen J, Ding Y, et al. Efficacy and Safety of Sea Salt-Derived Physiological Saline Nasal Spray as Add-On Therapy in Patients with Acute Upper Respiratory Infection: A Multicenter Retrospective Cohort Study. Med Sci Monit. 2021;27:e929714. Published 2021 May 11. doi:10.12659/MSM.929714
58. Abuelgasim H, Albury C, Lee JEffectiveness of honey for symptomatic relief in upper respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysisBMJ Evidence-Based Medicine 2021;26:57-64
59. Mani S, Laxman S, Merina S (2019) Role of honey in children with acute cough in upper respiratory tract infection: randomized, placebo-controlled study. J Pediatr Neonatal Care 9(3):71–75
60. Paul IM, Beiler J, McMonagle A, Shaffer ML, Duda L, Berlin CM. Effect of Honey, Dextromethorphan, and No Treatment on Nocturnal Cough and Sleep Quality for Coughing Children and Their Parents. Arch Pediatr Adolesc Med. 2007;161(12):1140–1146.
61. Oduwole O, Udoh EE, Oyo-Ita A, Meremikwu MM. Honey for acute cough in children. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 4. Art. No.: CD007094.
62. Falagas M.E., Koletsi P.K., Vouloumanou E.K. i wsp.: Effectiveness and safety of neuraminidase inhibitors in reducing influenza complications: a meta-analysis of randomized controlled trials. J. Antimicrob. Chemother., 2010; 65:1330–1346
63. Stewart L.: Prescription of anti-influenza drugs for healthy adults: a systematic review and meta-analysis. Lancet Infect. Dis., 2009; 9: 537–545
64. Monto AS. Epidemiology of viral respiratory infections. Am J Med 2002;112(Suppl. 6A):4S-12S