Objawy tężca spowodowane są działaniem na układ nerwowy toksyny produkowanej przez powszechnie występującą bakterię beztlenową -Clostridium tetani. Przetrwalniki bakterii występują szczególnie często w nawożonej ziemi, rzadziej w ziemi nieuprawnej. Występują też często w naszym otoczeniu – zwłaszcza w odchodach zwierzęcych, kurzu, ludzkim jelicie grubym; mogą być przenoszone wraz z brudnymi igłami i strzykawkami wśród narkomanów (szczególnie z heroiną). Jeśli dojdzie do zanieczyszczenia rany (lub miejsca wkłucia), przetrwalniki znajdują wspaniałe warunki do rozwoju w głębokich warstwach skóry, do których nie dociera tlen atmosferyczny. Zarodniki przekształcają się tam w dojrzałe postacie bakterii obdarzone zdolnością do produkcji toksyny, która następnie rozprowadzana jest po całym organizmie z krwią.
Toksyna ta, nazywana tetanospazminą, współzawodniczy z toksyną jadu kiełbasianego o miano najgroźniejszej dla człowieka toksyny bakteryjnej. Może się szerzyć w krwiobiegu lub przez mielino-we osłonki włókien nerwowych, przesuwając się w kierunku rdzenia kręgowego z szybkością 20 cm na dobę. Po 7-21 dniach od zakażenia zaczyna powodować zmiany w działaniu połączeń nerwowo-mięśniowych: przyspieszeniu ulega przekazywanie sygnału, co wiąże się z występowaniem prężeń i skurczów mięśni.
Tężec objawia się skurczami mięśni żuchwy, później szyi; skurcze postępują dalej, obejmując kończyny górne, brzuch oraz klatkę piersiową. Skurcz mięśni oddechowych powoduje zatrzymanie oddychania i zgon pacjenta. Chorzy odpowiadają silnymi skurczami na różne bodźce, zwłaszcza hałas i dotyk. Nawet przy zastosowaniu najnowszych zdobyczy medycyny śmiertelność w rozwiniętej postaci tężca wynosi 40%.
Przetrwalniki bakteryjne dostają się w obręb rany albo wraz ze śliną po ugryzieniu przez zwierzęta, albo wskutek zakażenia ran po zabiegach chirurgicznych czy w miejscu wkłucia igieł w czasie wykonywania iniekcji, albo wskutek zakażenia ran po oparzeniach, owrzodzeń skórnych ewentualnie zakażenia pępowiny. Zakażenie może też powstać wskutek zadrapań pazurami zwierząt. Należy wykazać szczególną ostrożność, gdy nawet drobne skaleczenie zostanie zanieczyszczone ziemią. Groźne są też skaleczenia zakurzonymi lub zabrudzonymi ziemią narzędziami.
Nadal bardzo trudno wyhodować lub wykryć bakterie oraz toksyny w organizmie chorych podejrzanych o tężec, dlatego rozpoznanie opiera się najczęściej na objawach klinicznych, zwłaszcza jeśli wiadomo, że chory nie był szczepiony lub ostatnią dawkę szczepienia anatoksyną otrzymał ponad 10 lat temu.
Rozwinięte zakażenie z objawami tężca wymaga każdorazowo intensywnej terapii medycznej. Chorzy otrzymują antybiotyki oraz antytoksynę. W celu zmniejszenia doznań bólowych oraz siły skurczów podaje się leki przeciwlękowe, takie jak chloropromazyna lub diazepam, lub nawet stosuje krótko-działające leki usypiające, np. barbiturany. Niektórzy pacjenci wymagają prowadzenia oddechu zastępczego z użyciem respiratorów oraz monitorowania funkcji życiowych nawet przez kilka tygodni trwania toksemii.